Najważniejszą ustawą, która reguluje prawa i obowiązki twórców jest ustawa z 4.02.1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Dzięki przepisom ustawy twórcy mają prawo do ochrony swojej twórczości i do kontrolowania sposobu, w jaki jest ona wykorzystywana. Właściciele praw autorskich do muzyki mają prawo do ochrony swoich praw, takich jak:
- prawo do rozpowszechniania;
- prawo do publicznego wykonania;
- prawo do modyfikacji swojego utworu.
Czym jest utwór w rozumieniu Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych?
Na podstawie definicji utworu zawartej w ustawie, za utwór może być uznany każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości i sposobu wyrażenia. Aby jakiekolwiek „dzieło” (w tym muzyczne) mogło zostać uznane za utwór w rozumieniu przepisów ustawy musi posiadać dwie cechy, którymi są:
-
Twórczy charakter - oznacza to, że utwór musi być rezultatem twórczej działalności człowieka (sztuczna inteligencja nie może zatem zostać twórcą). Rezultat musi być ustalony w taki sposób, aby osoby trzecie mogły mieć możliwość rejestracji go w danej postaci.
-
Indywidualny charakter - utwór musi być wystarczająco wyróżniający się na tle innych istniejących dotychczas utworów.
Twórcy utworów korzystają z ochrony zagwarantowanej przepisami ustawy już od chwili ustalenia. Oznacza to, że nie muszą oni spełniać żadnych dodatkowych formalności, jak na przykład złożenia wniosku do odpowiedniego urzędu, aby utwór był chroniony.
Czym jest prawo autorskie?
W największym uproszczeniu prawo autorskie oznacza ochronę, która przysługuje twórcom utworów. Ochrona ta polega na tym, że to twórcy decydują o swoim utworze i co do zasady nie można z nich korzystać bez ich zezwolenia, oczywiście poza kilkoma wyjątkami.
Prawa autorskie podzielone są na dwa podstawowe rodzaje: prawa osobiste i prawa majątkowe.
Autorskie prawa osobiste - chronią one więź twórcy z utworem, która jest nieograniczona w czasie, nie można zostać zbyta, a nawet autor nie może się jej zrzec. Zgodnie z ustawą przepisy dają twórcy prawo do:
- autorstwa utworu;
- oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem (a także do udostępnienia go anonimowo);
- nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania;
- decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności;
- nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.
Autorskie prawa majątkowe - prawa te przyznają twórcy wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzenia nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu. Jednak to co odróżnia prawa majątkowe od praw osobistych to ich zbywalności, co oznacza, że mogą być przeniesione na inne osoby. Na treść autorskich praw majątkowych składają się takie uprawnienia jak:
- prawo do dokonywania czynności faktycznych związanych z korzystaniem i rozporządzeniem utworem (np. udzielenie licencji) oraz
- wynagrodzenie za korzystanie z utworu.
Jak przenieś autorskie prawa majątkowe?
Przeniesienie autorskich praw majątkowych wymaga zawarcia odpowiedniej umowy na podstawie której twórca zgadza się na wyodrębnienie jednego lub kilku sposobów korzystania z utworu i przejście ich na nabywcę. Umowa taka aby była ważna musi wyraźnie stanowić jakich pól eksploatacji dotyczy przeniesienie własności autorskich praw majątkowych. Ponadto musi zawierać (pod rygorem nieważności):
-
oznaczenie utworu, co do którego prawa mają być przeniesione;
-
klauzulę dotyczącą przeniesienia autorskich praw majątkowych ze zbywcy na nabywcę.
Umowa upoważniająca do korzystania z utworu na określonych polach eksploatacji z określeniem zakresu, miejsca i czasu korzystania określana jest umową licencyjną.
Co w przypadku „kilku twórców jednego utworu”?
Stworzenie dobrego utworu wymaga często pracy kilku osób, które często odpowiedzialne są za różne jego aspekty. W takiej sytuacji trudno jest określić, który z twórców wykazał więcej „twórczości”, czy któremu z nich powinno przysługiwać więcej praw. W ustawodawstwie i literaturze wymienia się zatem więcej niż jeden rodzaj utworu, biorąc za kryterium podziału liczbę autorów.
Utwór współautorski - dotyczy sytuacji, w której przy powstaniu utworu bierze udział kilka osób i każda z nich wnosi do niego swój wkład twórczy. Takim twórcom przysługuje wspólne prawo autorskie. Co do zasady, wielkość udziałów jest równa, chyba że któryś ze współtwórców zażąda określenia wielkości udziałów przez sąd, na podstawie wkładu pracy twórczej. Każdy z twórców może wykonywać prawo autorskie do swojej części utworu, jeżeli ma ona samodzielne znaczenie bez uszczerbku dla pozostałych twórców. Do wykonywania prawa autorskiego do całości utworu potrzebna jest jednak zgoda wszystkich współtwórców. Tak samo jest traktowany utwór słowno- muzyczny, gdzie warstwa słowa i warstwa muzyczna zostały stworzone przez różne osoby w celu ich wspólnego rozpowszechniania.
Utwór połączony - taki utwór powstaje w przypadku połączenia odrębnych utworów różnych twórców w celu wspólnego rozpowszechniania. To co znacząco odróżnia taki utwór od utworu współautorskiego, to fakt że współtwórcom przysługuje jedno, niepodzielne prawo autorskie do utworu połączonego, natomiast każdy z autorów utworu połączonego ma własne prawo autorskie i może nim dysponować.
Utwór zbiorowy - utwór taki jest ostatecznym efektem koncepcji wydawcy dzieła. W trakcie tworzenia dzieła autorzy nie współpracują ze sobą.
