Wytną nam edukację, zdrowie, prace, prawo do godnego życia?

Na razie Lex Szyszko wyciął nas drzewa w parkach. Nie wiadomo, czy ten i kolejne rządy nie wymyślą liberalnych praw, które wytną nam edukację, zdrowie, prace, prawo do godnego życia.

Druga połowa dwudziestego wieku to czas zdominowany w Europie Zachodniej przez dwa duże nurty myśli politycznej, nurt socjaldemokratyczny oraz neoliberalny. Obydwa stawiały w centrum swoich wartości wspomnianą w pierwszym akapicie wolność. Jednak sposób w jaki pojmowały one ową wartość był dosyć zróżnicowany. Ważne jest tutaj, by wprowadzić pojęcie wolności negatywnych oraz wolności pozytywnych. Wolności negatywne to wolności „od”, wolność od ingerencji państwa oraz innych instytucji, a także osób w moje życie, moją działalność gospodarczą, moją wolność wypowiedzi. Nic nie ma prawa mnie ograniczać, najlepiej jakby nie czyniły tego nawet prawa fizyki. Wolności pozytywne natomiast to wolności „do”, wolność do bezpłatnej edukacji, służby zdrowia, do zabezpieczenia w razie utraty pracy. Dla liberałów najważniejsze były wolności negatywne, dla myśli socjaldemokratycznej najbardziej istotne były natomiast wolności pozytywne.

Jak w praktyce wyglądają te dwa różne podejścia do kwestii wolności, znakomicie można zauważyć na przykładzie niedawnego wprowadzania w życie kontrowersyjnej ustawy zwanej potocznie Lex Szyszko. Lewicowe partie, na czele z Razem zwracały uwagę na wynikające z niej zagrożenia dla środowiska naturalnego. Inaczej do sprawy podeszły partie liberalne. Zarówno Platforma Obywatelska, jak i .Nowoczesna w dużej części zagłosowała nad tą ustawą, powołując się na jedną z fundamentalnych dla liberałów wolności „od”, a mianowicie wolności od ingerencji państwa w stan majątku danej osoby. Bardzo pozytywne słowa na jej temat wypowiadali zarówno Jacek W. Bartyzel (.Nowoczesna) oraz Aleksander Pociej (Platforma Obywatelska). Wszyscy doskonale wiemy, jakie konsekwencje miała taka postawa.

Głównymi beneficjantami ustawy stali się spekulanci na rynku nieruchomości oraz deweloperzy, którzy w prawie że irracjonalnym szale zaczęli karczować resztki terenów zielonych naszych miast. Zdewastowano dziesiątki parków oraz lasów, nie oszczędzano stuletnich lip, niektórzy posuwali się nawet do tego, że ścinali drzewa będące pod ścisłą ochroną. Prawo do nieograniczonego dysponowania własnym majątkiem w poważny sposób naruszyło pozytywne prawa przysługujące nam jako obywatelom, takie jak prawo do ochrony środowiska naturalnego, prawo do wpływu na zagospodarowanie przestrzenne swojego miejsca zamieszkania, czy też prawo do wypoczynku na terenach zielonych.

Podobnie dzieje się we wszystkich dziedzinach, w których neoliberalne zapatrzenie w wolności negatywne powoduje ignorowanie tych pozytywnych. Prawo do nieingerowania w kwestie rozwoju przedsiębiorstwa często uderza w tworzenie się związków zawodowych, co jest pogwałceniem podstawowej dla demokracji wolności do zrzeszania się. Prawo do nieograniczania zasad wolnego rynku powoduje wzrost cen leków, co bezpośrednio ogranicza niezbędne dla bytowania prawo do zdrowia. Często również wolności negatywne wykorzystywane są przez państwo jako wymówkę do wycofywania się z jego obowiązków.

Dobrym przykładem jest tutaj outsourcing prac porządkowych zlecany przez instytucje publiczne. To, że sprzątaczki oraz ochroniarze w państwowych urzędach są zatrudniani przez firmy zewnętrzne, nijak nie ma się do poprawy jakości tej usługi, a wypycha tysiące ludzi na tzw. „śmieciowe zatrudnienie”, co w istotny sposób poszerza obszary biedy w Polsce. Oszczędności, które zyskuje dzięki temu dana instytucja, są znikome w porównaniu z kosztami społecznymi takiej praktyki. Co najważniejsze jednak, dochodzi tutaj do naruszenia kolejnego prawa pozytywnego, to jest prawa do godnej pracy.

Wyższość wolności pozytywnych nad wolnościami negatywnymi jest oczywista, jeżeli weźmie się pod uwagę, że tych drugich nie da się zrealizować w pełni bez uprzedniego wdrożenia w życia tych pierwszych. Prawo do jak najmniejszego ingerowania w strefę gospodarki jest słuszne, tylko i wyłącznie pod warunkiem, że zagwarantuje się najpierw wysokiej jakości realizację prawa do oświaty, prawa do opieki zdrowotnej, prawa do zrzeszania się w związki zawodowe.

Pracownik, który musi sam zapłacić za swoje wykształcenie, który nie jest objętym działającymi programami profilaktyki zdrowia i który boi się zorganizować w związek, będzie pracownikiem niewykwalifikowanym, często  chorującym, nie potrafiącym pracować w grupie. I na odwrót. Pracownik któremu państwo zapewnia dobre wykształcenie, opiekę zdrowotną i bezpieczeństwo pracy, będzie z pewnością bardziej innowacyjny, wydajny i zmotywowany do pracy. Z przykrością należy stwierdzić, że przez brak jakiejkolwiek polityki społecznej w III RP, przez brak akcentowania godności  pracy i snucie negatywno-wolnościowej bajki o tym, że każdy w Polsce powinien być przedsiębiorcą, staliśmy się obecnie rezerwuarem taniej siły roboczej.

Proszę zwrócić uwagę na jeden fakt. Wszystkie kraje skandynawskie są wyżej od Polski w rankingu wolności gospodarczej, a przecież omawiane przeze mnie wolności pozytywne są dla tych krajów podstawą polityki wewnętrznej. Wynika z tego, że wolności pozytywne nie tylko nie szkodzą tak hołubionym przez liberałów wolnościom negatywnym, ale i wydają się być warunkiem konicznym do ich zaistnienia.

Przyszedł już czas, po zgoła ćwierć wieku, zacząć się uczyć od najlepszych, zamiast budować społeczeństwo na przekonaniach niesprawiedliwych, nielogicznych oraz nieskutecznych. Na razie Lex Szyszko wyciął nas drzewa w parkach. Nie wiadomo, czy ten i kolejne rządy nie wymyślą liberalnych praw, które wytną nam edukację, zdrowie, prace, prawo do godnego życia.