Czy część dawnego obozu jenieckiego z II wojny światowej znajdzie się pod asfaltem? Takie są założenia planu zagospodarowania dla tzw. betonek.

„Betonki” to teren położony pomiędzy ul. gen. Andersa a trasą ekspresową S10. Przy ul. Poznańskiej, naprzeciw cmentarza znajdują się elementy dawnych fortyfikacji m.in. Bateria AB IV i Bateria SLB, pomiędzy którymi zlokalizowane są zabytkowe schrony z czasów II wojny światowej i okresu zimnowojennego. Natkniemy się tam także na podmurówki baraków obozu jenieckiego Stalag XX A. Trafiali tam jeńcy francuscy, belgijscy, włoscy, amerykańscy, radzieccy, brytyjscy czy australijscy.

Na bazie tych obiektów powstał Skansen Fortyfikacji Pancernej, który jest jedną z największych atrakcji lewobrzeżnej części Torunia. Powstał on dzięki grupie entuzjastów z Toruńskiego Towarzystwa Fortyfikacyjnego.

- 10 lat temu zaczęliśmy porządkować te obiekty - mówi Tomasz Iwaszkiewicz, prezes TTF. - Tonęły w śmieciach i były regularnie niszczone przez złomiarzy. Baterię AB IV musieliśmy odkopać, bo znajdowała się całkowicie pod ziemią. Wnętrza Baterii SLB były praktycznie niedostępne ze względu na ilość śmieci.

Dzięki miłośnikom fortyfikacji obiekty zostały wpisane do rejestru zabytków i dziś stoją otworem przez zwiedzającymi. Ponadto przy ul. Poznańskiej organizowane są imprezy przybliżające historię obiektów militarnych z XIX i XX w. czy zloty pojazdów militarnych.

Kończą się prace nad planem zagospodarowania przestrzennego dla tego obszaru. A ten otworzy drogę do daleko idących zmian, zwłaszcza w części, gdzie znajdował się obóz jeniecki.

Jakich? W planie zagospodarowania Miejska Pracownia Urbanistyczna wytyczyła drogę pośrodku skansenu. Trakt oddzieliłby od siebie baterie. 

- Ta ulica o szerokości 45 m rozcina zespół fortyfikacji, czyli Baterię AB IV i Baterię Półpancerną - mówi Iwaszkiewicz. - To przekreśla funkcjonowanie skansenu, bo przez tę drogę nie będziemy mogli przeprowadzać grup zwiedzających pomiędzy obiektami.

Ale to nie wszystko. W wyniku prac drogowych zostałyby zniszczone pozostałości po obozie jenieckim Stalag XX A. Pod asfaltem miałyby się znaleźć betonowe podstawy jenieckich baraków, którymi opiekują się miłośnicy fortyfikacji.

Iwaszkiewicz: - Niedawno było głośno o zniszczeniu napisów jeńców w Forcie XI. A tymczasem teraz przedstawia nam się wizję, gdzie kolejne pozostałości po obozie jenieckim będą niszczone „z urzędu”. 

W sierpniu, gdy projekt planu zagospodarowania został wyłożony do publicznego wglądu, TTF przekazała swoje zastrzeżenia do MPU. W piśmie do urbanistów czytamy: „plan kompletnie nie uwzględnia działającego w tym obszarze Muzeum Fortyfikacji Pancernej Twierdzy Toruń i historyczno-kulturowych wartości terenu”.

Towarzystwo wskazuje, że projekt planu zagospodarowania stoi w sprzeczności ze strategią rozwoju Torunia w części dotyczącej fortyfikacji. Według TTF „ograniczy dostępność do obiektów zabytkowych, pomniejszy liczbę atrakcji turystycznych i zdegraduje otoczenie zabytków. Uniemożliwi też organizację imprez otwartych, które co roku gromadziły po kilka tysięcy gości”.

Co proponuje TTF? W piśmie do MPU zaproponowali przesunięcie drogi zbiorczej na północ od Baterii AB IV i wygospodarowanie terenu umożliwiającego prowadzenie imprez otwartych i pokazów.

Radni mieli zająć się projektem uchwały w tej sprawie już we wrześniu. Ten jednak nie trafił pod obrady. Nie znalazł się on również w porządku obrad wczorajszej sesji. Rada miasta ma się zająć planem w listopadzie.

Wczoraj wniosek w tej sprawie do prezydenta Torunia złożyła radna niezrzeszona Magdalena Olszta-Bloch, która stoi na czele komisji rewitalizacji. Radna podtrzymała postulaty Towarzystwa.

„Zespół obu baterii ma być m.in. rozcięty przez drogę, która ma nawiązywać do przebiegu drogi fortecznej wg stanu rozbudowy pierścienia zewnętrznego z 1910 r., nie uwzględnia jednak pozostałości młodszych nawarstwień historycznych, zatem w znacznej części pokryje, a więc bezpowrotnie zniszczy relikty ważnego obozu jenieckiego, tzw. Stalagu XXA, właśnie z czasów II wojny światowej” - pisze na swoim blogu Olszta-Bloch. „Planowana droga ograniczy dostęp do unikalnych obiektów zabytkowych, zdegraduje ich otoczenie oraz uniemożliwi wykorzystanie tej części toruńskich fortyfikacji jako funkcjonalnej całości”.

Jak się dowiedzieliśmy od szefowej MPU Anny Stasiak, prezydent Torunia 7 września rozpatrzył uwagi i zastrzeżenia do projektu planu. 

„Prezydent Miasta Torunia uwzględnił uwagę Toruńskiego Towarzystwa Fortecznego, dotyczącą poszerzenia przestrzeni wolnej od zabudowy wokół zespołu baterii półpancernej S.L.B.” - czytamy w odpowiedzi Stasiak. „Uzasadnieniem uwzględnienia uwagi była poprawa ekspozycji oraz wzmocnienie ochrony zachowanych elementów zewnętrznego pierścienia Twierdzy Toruń dla zespołu baterii półpancernej S.L.B. (…) Tym samym zdecydowano o „odsunięciu” nieprzekraczalnych linii zabudowy odpowiednio: od strony wschodniej z 20m na 25m i od strony zachodniej z 20m na 32÷85m, uwzględniając istniejącą kępę zieleni wysokiej oraz lokalizację schronu Ringstand 58c. Uwzględnienie uwagi umożliwi również stworzenie strefy dla prowadzenia imprez otwartych i pokazów na obszarze objętym planem, zgodnie z wnioskiem Towarzystwa.

A co z postulatem przeniesienia drogi? Jak prezydent Torunia uzasadnia jego odrzucenie?  

„Przebieg planowanej drogi (…) nawiązuje do przebiegu drogi fortecznej według stanu rozbudowy pierścienia zewnętrznego na dzień 18 stycznia 1920 r. (według „Studium historyczno-konserwatorskie pierścienia zewnętrznego Twierdzy Toruń”). Jej dalszy przebieg do „Drogi Popiołowej” stanowi, na odcinku, nawiązanie do nieistniejącego szlaku kolei wąskotorowej.

Istniejące obecnie „betonki” stanowią pozostałości współczesnego zagospodarowania terenu zrealizowanego na potrzeby obsługi terenów zamkniętych. Wykorzystanie tych dróg jako pasa drogowego ulic nie znajduje uzasadnienia funkcjonalnego przy nowym przeznaczeniu i nowym sposobie użytkowania terenów.

Nie wyklucza to jednocześnie możliwości wykorzystania ich jako dróg wewnętrznych w ramach poszczególnych terenów, decyzja o takim wykorzystaniu należy jednak do przyszłego właściciela lub użytkownika nieruchomości” - czytamy w odpowiedzi MPU.

Przy wyznaczaniu przebiegu drogi był brany pod uwagę m.in. ślad istniejących dróg historycznych, pasy techniczne napowietrznych linii elektroenergetycznych wysokiego i średniego napięcia, istniejące zadrzewienia i korytarz migracji nietoperzy. 

„Planowana droga zbiorcza ma szerokość, w liniach rozgraniczających 25 m” - wskazuje Stasiak. „Przyjęta szerokość oznacza możliwość realizacji jezdni o dwóch pasach ruchu, a także obustronnych chodników i dróg rowerowych. Przy realizacji drogi, zapewnione zostaną, z uwzględnieniem zasad bezpieczeństwa, przejścia dla pieszych i przejazdy dla rowerzystów”.

Przeniesienie ulicy na północ od baterii A.B.IV według MPU „wyeliminuje możliwość użytkowania istniejącego parkingu dla potrzeb cmentarza, zwiększy natężenie ruchu w szczególności pojazdów ciężarowych oraz wiążące się z nim natężenie hałasu komunikacyjnego, w rejonie istniejącej zabudowy mieszkaniowej (ul. Poznańska i Akacjowa), a także uniemożliwi zapewnienie prawidłowej obsługi części terenu (...) przyległego do ul. Poznańskiej. Spowoduje też przekroczenie minimalnych, określonych przepisami odrębnymi odległości pomiędzy skrzyżowaniami”.

MPU zaznacza też, że zaproponowana w projekcie planu lokalizacja skrzyżowania drogi zbiorczej z ul. Poznańską została pozytywnie oceniona przez mieszkańców osiedla Akacjowa-Poznańska. Poparło ją 46 osób.

Ostateczna decyzja dotycząca kształtu tzw. betonek będzie należeć do radnych. Głosowanie zaplanowano w listopadzie.