O toruńskich fortach już było wiele. Tym razem pojawiła się nie lada gratka dla osób, firm lub instytucji poszukujących ciekawej lokalizacji oraz interesującego obiektu – a takim na pewno jest Fort I „Jan III Sobieski” w Toruniu.

Dlaczego to obiekt wyjątkowy? Fort I im. Jana III Sobieskiego (w czasach II Rzeszy nosił imię Wilhelma I) budowano cztery lata, od 1888 do 1892. Jako najmłodsza i najnowocześniejsza tego typu budowla wojenna, stała się wzorem dla późniejszych, które powstawały m.in. na zachodniej granicy Cesarstwa.

Załogę fortu stanowiło 200 żołnierzy piechoty, 152 artylerzystów i 6 saperów. Dowodzenie sprawowało 13 oficerów. Obiekt był całkowicie samowystarczalny: były koszary dla żołnierzy, komendantura, kuchnie, jadalnie, latryny i kilka pomieszczeń przeznaczonych na maszynownię i obsługę baterii. Pomieszczenia zostały połączone ze sobą siecią podziemnych korytarzy. 

- Dla nas, toruńskich „forteczniaków” Fort I jest jednym z najcenniejszym i najciekawszych XIX-wiecznych zabytków architektury militarnej, nie tylko w Toruniu ale i w Polsce. Powodów jest kilka. Podstawowym są wieże artyleryjskie dla haubic kalibru 21 cm. Takich wież jak na Forcie I wyprodukowano łącznie tylko 8 sztuk, z czego 3 znajdują się w Toruniu. By zobaczyć kolejne należy wybrać się do twierdzy Metz, gdzie ocalały tylko dwa egzemplarze w Feste Friedrich Karl. Był najstarszym fortem pancernym w dawnym Cesarstwie Niemieckim, największym (kompletne zwiedzanie obiektu może potrwać nawet 4 godziny), najkosztowniejszym - całkowity koszt jego budowy wyniósł wraz z wykupem gruntów sumę 3 800 778 marek. Był też najsilniej uzbrojonym, do dziś przetrwały w nim niemal kompletne mechanizmy służące do obsługi wież i haubic - wylicza Kamil Tomczyk, przewodnik po Twierdzy Toruń. 

Jako jedyny z fortów Twierdzy Toruń oddał ogień ze swoich haubic w kierunku Kaszczorka w pierwszych dniach I wojny światowej (w nocy 2/3 sierpnia) do, jak się okazało wyimaginowanych oddziałów kawalerii kozackiej. Jako ciekawostkę na koniec warto wspomnieć, że jego istnienie w obecnym miejscu, na tak zwanym wzgórzu Buchta Niemieccy sztabowcy założyli już w 1882 roku podczas sztabowej symulacji natarcia na Twierdzę Toruń rozegranej zimą 1882/83 roku przez artylerzystów 11. pułku artylerii pieszej.

Po I wojnie światowej Fort I (podobnie jak pozostałe forty Twierdzy Toruń) przeszedł w ręce polskiego wojska. Wtedy też otrzymał nowego patrona - Jana III Sobieskiego. Przez okres międzywojenny służył głównie na cele magazynowe. Lata II wojny światowej przeżył bez szwanku i do lat 50. XX wieku pozostawał własnością wojska. W kolejnych latach stał się idealnym miejscem do przechowywania trunków. Od 1960 aż do 1991 roku mieściła się tu winiarnia, a mówiąc dokładnie Centralne Piwnice Win Importowanych - jedna z pięciu w kraju. Smak tych win pamiętają zapewne starsi mieszkańcy Rubinkowa i okolic. Miejska legenda głosi, że okolice Fortu I były najlepszym miejscem na wagary.

Dzisiaj, ten unikatowy na skalę europejską zabytek, powoli niszczeje. Jakiś czas temu pojawił się pomysł, aby w Forcie I urządzić Dom Kultury/Muzeum Historii XIX-wiecznego Torunia. Odpowiednio zagospodarowany służyłby do przeprowadzania interaktywnych lekcji historii, gdzie od podszewki możliwe by było poznanie historii fortów toruńskich i samego miasta.  Jednak na pomyśle się skończyło. Potężny gmach stoi pusty i niszczeje. Pozostawiony sam sobie powoli umiera, chociaż należy zaznaczyć, że wciąż jest w dobrym stanie.

Urząd Miasta Torunia również widzi w tym obiekcie spory potencjał. Jednak jak wiadomo – brakuje odpowiednich funduszy, no i pomysłu. Dlatego też ogłoszono przetarg na wynajęcie owego obiektu za 1 zł netto! Taniej już nie będzie. Oczywiście jest sporo wymagań, bo jak już wspominałam - Fort I to unikatowa budowla. Koncepcja przeznaczenia Fortu I powinna uwzględniać zabytkowy charakter obiektu - niekomercyjną działalność edukacyjną mieszkańców Torunia (w szczególności dzieci i młodzieży); popularyzację wśród mieszkańców Torunia turystyki fortyfikacyjnej i rekreacji o charakterze otwartym, skierowanej do lokalnej społeczności; natomiast przyszła funkcja powinna eksponować wartość historyczną obiektu.

Oferty należy składać Zakładzie Gospodarki Mieszkaniowej w Toruniu (ul. Grudziądzka 159B) w zamkniętych opieczętowanych kopertach opatrzonych napisem „Nabór ofert na najem Fortu I” osobiście lub pocztą (decyduje data wpływu do ZGM) do 25 sierpnia 2017 r. do godz. 14. Czy znajdzie się ktoś, kto uratuje fort?