Mennonici, Holendrzy, Olędrzy? czy wiesz kim byli?

Już niedługo, w okolicach Torunia pojawi się nowa atrakcja turystyczna – Olenderski Park Etnograficzny w Wielkiej Nieszawce. W dniach 12 i 13 maja zaplanowano szereg atrakcji dla zainteresowanych tematem, a także dla tych, którzy ciekawie chcą spędzić najbliższy weekend.

Lokalizacja parku nie jest przypadkowa. Wielka Nieszawka ma bogatą historię związaną z menonitami i osadnictwem olęderskim. Pierwsze wzmianki o osadnikach z dalekich krajów pojawiły się już w XVI wieku. Polska była wtedy ostoją tolerancji.

W rodzimych Niderlandach menonici poddani zostali prześladowaniom, które skłoniły bardzo wielu z nich do osiedlenia się na ziemiach polskich. W Wielkiej Nieszawce żyli, pracowali, założyli także gminę wyznaniową z domem modlitwy. Pozostałością po nich jest włączony w obręb parku cmentarz menonicki, do niedawna zniszczony i zaniedbany, a obecnie uporządkowany z wyeksponowanymi nagrobkami.

Jednak aby bardziej zagłębić się w temacie należy uporządkować kilka informacji. „Mennonici” to grupa wyznaniowa, która wyodrębniła się w XVI w. z anabaptyzmu, biorąc nazwę od swojego przywódcy Menno Simonsa. Członkowie tej wspólnoty uznawali tylko dwa sakramenty: chrzest w wieku dorosłym oraz Eucharystię.

Obowiązywał ich zakaz służenia w wojsku, piastowania urzędów i składania przysięgi. Żyli w hermetycznych gminach wyznaniowych, w których podstawową zasadą była skromność i kult ciężkiej pracy. Holendrzy – to mieszkańcy Holandii, zaś olędrzy (holendrzy) – grupa ludności wiejskiej, lokowani na obszarze Polski Północnej, Wielkopolski i Mazowsza. W XVI w. w osadach olęderskich gros stanowili Holendrzy i mennonici, w kolejnych wiekach się to zmieniło.

Po wojnach szwedzkich w XVII w. wieloletnia dzierżawa objęła poza menonitami także ewangelików oraz katolików narodowości niemieckiej i polskiej, zwanych od tego momentu ogólnie olędrami. Polscy właściciele ziemscy – szlachta, a nawet biskupi - zapraszali ich do swych dóbr, gwarantując w zamian tolerancję religijną, wolność osobistą, zwolnienie od pańszczyzny oraz szereg innych uprawnień, które nazwano „prawem olęderskim”.

Wynikiem tego osadnictwa jest także bardzo specyficzny krajobraz kulturowy. Wyznaczają go układy wsi – rzędówki bagienne, gdzie główna droga usytuowana jest wzdłuż wału przeciwpowodziowego, zaś pola poprzecinane są licznymi kanałami i rowami melioracyjnymi. W przestrzeni tej budowane były drewniane zagrody, mieszczące pod jednym dachem część mieszkalną, inwentarską i stodołę, często również z podcieniowymi wystawkami.

Olędrzy byli, w przeciwieństwie do polskich chłopów, wolni. Wzorzec gospodarności olęderskiej miał dobry wpływ na polską wieś, stał się dla wielu wzorem organizacji społeczności gminnej. Skansen w Nieszawce jest przecież poświęcony ludziom, którzy należeli do najlepszych specjalistów od melioracji w Europie. Sześć przeniesionych pod Toruń obiektów tworzy trzy zagrody. W każdej z nich za kilka miesięcy będzie można poznać inny fragment świata ludzi, którzy osiedlając się w Dolinie Wisły od XVI wieku, zamienili otoczenie królowej polskich rzek w małą Holandię.

Warto wybrać się do Olenderskiego Parku Etnograficznego w Wielkiej Nieszawce i przekonać się na własnej skórze, jak dobrze jest żyć za pan brat z przyrodą, a ponadto przenieść się w czasie. Każdy znajdzie coś dla siebie.